Miasto Hrubieszów

Budynek ten jest jednym z wciąż dostrzegalnych śladów założonego na ziemi hrubieszowskiej w 1816 r. Towarzystwa Wspólnego Ratowania się w Nieszczęściach (powszechnie znanego jako Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie). Powołane z inicjatywy księdza St. Staszica było pierwszą tego rodzaju organizacją rolniczą w Europie oraz prekursorką instytucji spółdzielczych i samorządowych, mającą na celu rozwój kultury rolnej, oświaty, opieki społecznej, a ponadto polepszenia życia chłopów. W myśl ustawy Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego chłopi zostali zwolnieni z pańszczyzny i otrzymali prawo dziedzicznej własności ziemi. Fundacja od samego początku istnienia miała charakter spółdzielczy i była instytucją autonomiczną, znajdującą się pod opieką państwa, tworząc tym samym gminę terytorialną w rozumieniu ustroju administracyjnego Królestwa Polskiego.
Zachowany do dziś budynek usytuowany przy ul. St. Staszica (dawniej ul. Mostowa) był miejscem siedziby Rady Gospodarczej Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego.

Warto nadmienić, iż Towarzystwo posiadało ściśle określoną strukturę organizacyjną, na czele której stał prezes jednocześnie pełniący funkcję wójta. Ustawa wprowadzała dziedziczność urzędu prezesa przez osobę Józefa Grotthusa i jego potomków według zasady pierworództwa. Struktura organizacyjna Towarzystwa obejmowała również 6 osobową Radę Gospodarczą, w skład której wchodzili przedstawiciele członków Towarzystwa, wybierani w głosowaniu pośrednim.
Działalność Towarzystwa opierała się również o tzw. „własność wspólną”, która obejmowała młyny, stawy, tartaki, cegielnie, kuźnie, browary, wytwórnie wódek i innych trunków w Hrubieszowie, a ponadto karczmy i lasy. Uzyskiwany z niej dochód przeznaczony był dla dobra ogółu i pożytkowany m.in. na prowadzenie szkół, zatrudnianie lekarzy czy opiekę nad sierotami i starcami. Jedną z inicjatyw Towarzystwa było również otworzenie banku pożyczkowego w Hrubieszowie, który to udzielał pomocy finansowej
w zakresie doskonalenia rolnictwa, zakładania fabryk, prowadzenia kupiectwa czy wznoszenia nie drewnianej, lecz murowanej zabudowy miasta.
Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie obejmowało wsie: Białoskóry, Bohorydyca, Busieniec, Czerniczyn, Dziekanów, Jarosławiec, Pobereżany, Putnowice i część Szpikołos, a także przedmieścia miasta Hrubieszowa - Podzamcze i Wójtostwo. Tworząc powyższą organizację Staszic kierował się szczytnym celem, który w zderzeniu ze zmieniającą się sytuacją polityczną nie miał szans na dalsze funkcjonowanie. W wyniku I wojny światowej tereny Towarzystwa znacznie ucierpiały, a wyznaczone przez okupantów austriackich nowe władze Towarzystwa nie zabezpieczyły w należyty sposób ocalałego majątku. W okresie międzywojennym nie udało się uregulować formy prawnej Towarzystwa ani powrócić do ustawy staszicowskiej. W okresie okupacji hitlerowskiej działalność Towarzystwa została zawieszona, natomiast w 1951 r. na mocy dekretu Bieruta rozwiązano Towarzystwo, a majątek fundacji przeszedł na własność skarbu państwa.

Lokalizacja: ul. St. Staszica 9

  mapa